Kuşçular Derneği Kuşçuluk www.kuscular.org

İnsanoğlu ile kuşların dostluğu insanlık tarihi kadar eskidir. Bu dostluğun başladığı ilk yer belki de Peygamberler Şehri Şanlıurfa'dır.


Kuşçuluk, Şanlıurfa'da özel zevklerden biridir. (Şanlıurfa'lı buna "Merak" demektedir.) Şanlıurfa halkı kuşları çok sevmektedir. Kuşçuluk zevk için yapılmakla beraber kendine özgü özellikleri olan bir meslek olarak da sayılmakta ve halk dilinde kuş besleyip uçuranlara "kuşçu" adı verilmektedir.
Anadolu'da bir çok yörede güvercin besleyip uçurulmasına rağmen, Şanlıurfa kadar yaygın bir bölge yoktur. Yaşlı kuşçuların anlattığına göre eskiden en çok kuş Halep'te beslenirmiş. Daha sonraları Şanlıurfa'da kuş sayısı çoğalmış ve bu konuda Şanlıurfa ünlü olmuştur. Böylece geniş bir kuş kültürü oluşmuştur. Şanlıurfa'da 200-300 adet kuş besleyen "Meraklılar" vardır. Evlerde beslenen kuşların sayısı 25 binin üzerindedir. Kuşçuluk genelde esnafın özel zevklerinden biridir. Akşama doğru dükkanını kapatan kuş meraklısı ve yetiştiricisi hemen kuşlarıyla beraber olur ve günün bütün yorgunluğunu, stresini unutur. Şanlıurfa'da kuşçuluğun yaygınlık nedeni evlerin elverişli olmasındandır. Hayatların (avluların) geniş ve gürültüden uzak oluşu, damların toprak ve düz oluşu kuşçuluk için çok elverişlidir. Kuş beslenen evlerde "Hayat"ın bir yanında veya damların uygun bir köşesinde kuş matarları (evleri) vardır. Bazen avludaki bir oda da kuşevi olarak kullanılır.
KUŞÇU KAHVEHANELERİ:
Şanlıurfa'da kuşçuların buluştuğu "kuşçu kahvehaneleri" vardır. Bugün bu kahvehanelerden birkaç tanesi hala varlığını sürdürmektedir. Bunların en meşhuru ise "Çardaklı Kahvehanedir" bu kahvehanelerin içinde tel kafesli odacıklar bulunur. Bu kafelerde kuş rafları vardır. Ve kuşlar bu kafeslerde oynaşır. Kuşçu kahvehaneleri otantik yapısını korumaktadır. Küçük masalar ve etrafındaki kürsülerde (tabureler) oturup sohbet eden insanlar, kahvehanenin içinde serbestçe dolaşan kuşları keyifle izlerler. Müşteriler burada kuş sohbetleri ve kuş alışverişi yaparlar. Bazen de en gösterişli ve kıymetli kuşlarını getirip gösterdikleri olur. Bu kahvehanelerde gürültülü konuşulmaz, rahatsız edici sesler çıkarılmaz, kuşlar seyredilir ve ötüşleri dinlenir.
MİMARİDE KUŞ TAKALARI:
Halkın kuşa verdiği değer ve kuşa yönelik insancıl davranış "Geleneksel Şanlıurfa Evleri"nin avluya bakan oda pencerelerinin üstünde yer alan "kuş takaları"nda (kuş evleri) görülmektedir. Bu barınaklar insanoğlu ile kuşların dostluğunun yeşerdiği ve yaşadığı mekanlardır.
KUŞLARIN UÇURULMASI:
Kuş uçurmak için damların uygun olması çok önemlidir. Kuşları damdan havaya kaldırıp uçurmaya yarayan uzun bir sırık vardır. Bu sırığın ucunda bir "çaput" (bez) bağlıdır. Kuşları damdan kaldırma bu sırığın sallanmasıyla olur. Kuşlar gelenek olarak sabah ve ikindi zamanı olmak üzere günde iki defa uçurulurlar. Uçurulan "köme"ler (çoğunluğu erkek kuşlardan meydana gelen kuş topluluğu) damın etrafında uzak mesafeli daireler çizerek uçarlar. Bunun sağlanması sırık ve ıslıkla olur. Kuşçu, kömeyi dama geri çağırırken bu işi ıslık çalarak ve dişi kuşu göstererek yapar.
Kuş uçurma saatlerinde şehrin üstü kuşla dolar, havada kömeler birbirlerinin içinden geçerler. Kayıp vermeden evine dönen kuş kömeleri evine bağlı, sadık ve "yavuz kuşlar"dır. Kuşçu, başka kömeden bazı kuşları kendi kuşları arasına katar ve onu yakalarsa o günkü kârı o olur.
Kuşçuların bu konudaki son sözleri: "Kuş tutulunca verilmez"dir. Bu tutulan kuşa "garip" denir. Bir müddet dişi bir kuş ile yan yana konur ve yeni yerine alıştırılır. Kuşçu, yakaladığı kuşu; ya eski sahibine verir yada kendine alıkoyar. Yakalanan kuşun sahibi, kuşundan vazgeçmek istemiyorsa, gelip yakalayandan para ile geri almak ister. Bazen de kuşun sahibi gelip almazsa, kuşçu bu kuşu satmak için kuşçu kahvelerine götürüp orada satar. Bazen de kuşlar değişikle geri alınır. Bazen birkaç kuşçu aralarında "said" denen bir anlaşma yaparlar: Bu anlaşmaya göre bir kuşçu, diğerinin kuşunu yakaladığında geri vermez. Ancak, tuttuğu kuşa kuşçular arasında bir fiyat biçilir. Kuşun esas sahibi bu fiyatı ödeyince kuşunu geri alabilir.
KUŞ TAKILARI:
Kuşçular, kuşların bakımına büyük özen gösterirler. Onları boncuk ve takılarla süslerler. Ayaklarına "takım" denilen kemikten veya kehribardan yapılmış takılar takarlar. Ayrıca ayaklarına halhal denen küçük çıngıraklar (zil) takılır. Kulaklarına sarı madenden işlemeli küpeler takılır. (Yazın çıkarılır) İki kulak arasına takılan ve boyunda duran "gerdanlık" takılır. Bu takılarla kuşlar damda ve hayatta yürürken çok güzel sesler çıkartırlar.
BESLENME - YUMURTLAMA:
Kuşların çoğu tahıl tanesi, bitki tohumu ve özel olarak hazırlanan yemlerle beslenirler. Ayrıcı buğday, ağ darı, sarı darı, çekilmiş darı ve nar tanesi de verilir. Yavru kuşlar daha çok yem yer hızla büyürler. Dişi kuş, birinci yumurtadan bir gün arayla ikinci yumurtayı verir. Kuluçkaya yanlız dişiler yatar, yaz ise 16-18 günde, kış ise 24 günde bu yumurtadan yavru alınır. Yavrulama ilkbaharda başlar kışa kadar devam eder. Yumurtalar açılıp yavrular çıkınca ana-babaya çok iş düşer, yavrularına yiyecek taşırlar.
ŞANLIURFA'DAKİ KUŞ (GÜVERCİN) CİNSLERİ:
1. Ev Kuşları: Bu kuşlar kapısı açık bir kafeste veya evin yüksekçe ve açık bir kuş takasında beslenir. Bunlar evcil kuşlardır. Eve alışınca hiçbir tarafa gitmezler. Bu kuşların başlıcaları; Angut, Çiçi, Karagöz ve Kumru'dur. 2. Kafes Kuşları: Kafeste beslenen, evcil olmayan kuşlardır. Bunlar; Yâkerim Kuşu ve Hâkkuran Kuşu'dur. 3. Evlere Alışmış Yabani Kuşlar: Bu kuşlar evlerin muhtelif bölümlerinde, çatı üstü, çatı arası ve kuş takalarında kaşarlar. Evcil olmayıp evlere alışmış kuşlardır. Bunlar; Kit (Güvercin) ve Yusuf Tutan Kuşu'dur. 4. Halis Kuşlar (Köme Kuşlar): Bu kuşlar evcil ve eğitilmiş olup uçurulabilen kıymetli türden kuşlardır. Takla vurmazlar, düz uçarlar ve tumansızdırlar. Bu kuşların erkek olanları (bölük) ayrı matarda beslenir ve yetiştirilir. Bölük kuşların yanında dişi kuş bulunmaz, çünkü kuşçu gereken eğitimi veremez. Halis Kuşların çeşitleri: Mısırlılar, Kuzerler, Fitilliler, Nakışlılar (Yazılı), Amberli, Kınıfırlı, Kuyrak, Perçemli, Aynalı, Şarabı, Devriş Aliler, Cübbeliler, Abalı, Zeytuni, Mevrendi, Lemsavey, Kırktelli, Şıhşelli, Şamı, Zırhlı, Karalı, Tağlit, Şekerli, Şafrakaragöz, Killo, Gez, Ehles, Şafra, Arans (Keşpir), Baş, Üveys, Balina, İsrail, Macar, Hollanda, İspir, Müsevved ve Alacalar'dır. 5. Yapşan Kuşlar: Halis kuşlardan farklı tarafı ayaklarının "Tumanlı" (Tüylü) oluşu ve takla atmasıdır. Çeşitleri: Siyah Yapşan, Gök Yapşan, Beyaz Yapşan, Hume, Miski, Yandı Döndü, Çakmaklı, Sarıboz, Kırmızıboz, Kula, Kürenk ve Musullu'dur.
Kaynak: Şanlıurfa Belediyesi